Ερως ανίκατε μάχαν
| 
Το άγαλμα του έρωτα και της Ψυχής στο Λούβρο του Ιταλού γλύπτη Antonio Canova.
Ο Ερωτας, θα "ξυπνήσει" την ερωμένη του Ψυχή με αυτό το φιλί η οποία έπεσε σε ύπνο από μαγικό άρωμα της Περσεφόνης...
έρωτα που δε γονάτισες στον πόλεμο
έρωτα που ορμας και γεμίζεις την πλάση
που στα απαλά τα μάγουλα
της κόρης νυχτερεύεις,
που σεργιανάς τις θάλασσες
και των ξωμάχων τα κατώφλια,
κανείς δε σου γλυτώνει
μηδέ θνητός μηδέ αθάνατος
Εσύ που είσαι το λούλουδο ζωής τυρρανισμένης,
εσύ που ξετρελαίνεις εκείνον που κρατάς!
Απόσπασμα από το χορό "Έρως ανίκατε μάχαν..." ΑΝΤΙΓΟΝΗ
έρωτα που ορμας και γεμίζεις την πλάση
που στα απαλά τα μάγουλα
της κόρης νυχτερεύεις,
που σεργιανάς τις θάλασσες
και των ξωμάχων τα κατώφλια,
κανείς δε σου γλυτώνει
μηδέ θνητός μηδέ αθάνατος
Εσύ που είσαι το λούλουδο ζωής τυρρανισμένης,
εσύ που ξετρελαίνεις εκείνον που κρατάς!
Απόσπασμα από το χορό "Έρως ανίκατε μάχαν..." ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Γιορτές προς τιμήν του Έρωτος, τα λεγόμενα «Έρωτίδια», γιορτάζονταν στην Αρχαία Ελλάδα κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα, περίπου γύρω στις 10-15 Μαρτίου
Η λέξις έρως αρχίζει από το ΕΡ τής ερωής. Ερωή σημαίνει ορμητική κίνησις. Ο Πλάτωνας στον διάλογον ΚΡΑΤΥΛΟΣ διευκρινίζει ότι ό έρως είναι μία εισροή έξωθεν, όχι οικεία εις αυτόν ο όποιος ευρίσκεται υπό την κατοχήν τού έρωτος.
«...έρως δέ, ότι έσρεί (=είσρέει) έξωθεν και ουκ οικεία έστιν η ροή αύτη τω έχοντι, αλλ' έπείσακτος δια των ομμάτων, δια ταύτα από του έσρείν, «έσρος" το γε παλαιόν έκαλείτο, νυν δέ έρως κέκληται...».
Και τό Ετυμολογικόν τό Μέγα:
«ή παρά το είρειν, το δεσμείν, ο συνδέων ημάς πόθος... ή από του Αρης, άρως και έρως... ή παρά το όρώ, το βλέπω- ο δια της οράσεως εσγινόμενος τοις ανθρώποις πόθος...».
«Ερως» δεν σημαίνει μόνον αγάπη, επιθυμία, φιλότης, γενικώς τό «ό έρά τις». Ό έρως για τους Ορφικούς και για τον Ησίοδο και για τον Εμπεδοκλή είναι η «παγκόσμιος έλξις»:
«Διά τούτον τον έρωτα πάντα ήρμοσται άλλήλοις, ως εν έρωτι μένη κόσμου στοιχεία θέοντα».
(Πρόκλος -Όρφ.) Δηλαδή, εξ αιτίας αυτού τού έρωτος τα πάντα έχουν συναρμοσθή μεταξύ τους, ώστε νά παραμένουν έν έρωτι όλα τά στοιχεία τού κόσμου, της δημιουργίας, τα όποια τρέχουν...
Και ό Ησίοδος:
« Η τοι μεν πρώτιστα Χάος γένετ' αυτάρ έπειτα Γαία ευρύστερνος, πάντων έδος ασφαλές αίεί, ήδέ έρος, ός κάλλιστος έν άθανάτοισι θεοίσι...».
(Πρόκλος -Όρφ.) Δηλαδή, εξ αιτίας αυτού τού έρωτος τα πάντα έχουν συναρμοσθή μεταξύ τους, ώστε νά παραμένουν έν έρωτι όλα τά στοιχεία τού κόσμου, της δημιουργίας, τα όποια τρέχουν...
Και ό Ησίοδος:
« Η τοι μεν πρώτιστα Χάος γένετ' αυτάρ έπειτα Γαία ευρύστερνος, πάντων έδος ασφαλές αίεί, ήδέ έρος, ός κάλλιστος έν άθανάτοισι θεοίσι...».
(Θεογονία. 116) (=Βεβαίως, αληθώς, πρώτιστα υπήρξε το Χάος και
ακολούθως έπειτα η Γαία η εύρύστερνος, έδρα ασφαλής τών πάντων, και ο
έρως ο όποιος είναι ο κάλλιστος μεταξύ των αθανάτων θεών...)
Η Σαπφώ:
«έρος δ' έτίναξέ μοι φρένας, ώς άνεμος κατ όρος δρύσιν έμπέτων»
Σαπφούς Μελών Β' 5 «Ό έρως μ' αφάνισε τά λογικά, σαν που ταράζει ό άνεμος τα δέντρα στα βουνά».
00:00
00:00
00:00
00:00
Ο Ευριπίδης:
«Οστις δε τον Έρωτα ού κρίνει θεόν μέγαν και υπέρτατον πάντων δαιμόνιον, σκαιός εστί ή άπειρος, μήποτε γνώς "θεών υπέρτατον"».
(Εύριπ. Άπόσπ. τραγ. «Αύγη»)
Τουτέστιν:
«Όποιος τον Ερωτα θεό πανίσχυρο μέσ' σ' όλα
κι ανώτερο δεν τον θαρρεί και τ ουρανού ακόμα,
είτ' έχει πέτρινη καρδιά, ή τ΄ όμορφο δεν νιώθει
που δώρο απ' τους αθάνατους στον άνθρωπο εδόθη.
Ας διευκρινίσουμε και τη διαφορά ανάμεσα στον έρωτα και την αγάπη. Η αγάπη (εκ τού άγαν + πάομαι = άποκτώ, κατέχω) σημαίνει ότι πολύ επιθυμώ να κατέχω το αντικείμενο του ενδιαφέροντος μου, και, γιατί όχι, να κατέχωμαι αντιστοίχως από αυτό.
Σημειωτέον ότι ο διαχωρισμός εννοίας αυτών των δύο λέξεων (φαινομενικά παρομοίων) ΑΓΑΠΗ και ΕΡΩΣ, είναι προνόμιο της ελληνικής γλώσσας.
Άλλες σχετικές λέξεις:
Φιλότης. (εκ τού ρ. φιλέω-ώ).
Πόθος, πόθος κυριολεκτικώς είναι το νά επιθυμώ κάποιον ό όποιος είναι απών. Λέγεται καί ποθή.
Στοργή: εκ τού στέργω, όπερ εκ του στέγω = καλύπτω, προφυλάττω.
Άρπυς. έκ τού ρ. αρπάζω, επειδή ό έρως «αρπάζει» τάς φρένας.
Άρμα και ορμή: έκ τού ρήματος αρμόζω- δηλαδή, συνταίριασμα.
Ερως και Ψυχή
Αν και ο Θεός Ερως στην αρχαιότητα ήταν υπεύθυνος για τα πάθη πολλών
θνητών και μη, τελικά και ο ίδιος δεν γλίτωσε από τα βέλη του.
Ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα την Ψυχή, μια θνητή που είχε τη φήμη μιας
πανέμορφης γυναίκας. Ο μύθος του Ερωτα και της Ψυχής είναι όμορφος και
αποδεικνύει τη δύναμη της αγάπης και του έρωτα στις ζωές όλων.
Η Ψυχή ήταν μια θνητή, κόρη μιας πολύ συνηθισμένης οικογένειας με τρία
παιδιά. Ανθρωποι από όλα τα μέρη έρχονταν να επισκεφτούν την Ψυχή και να
θαυμάσουν την ομορφιά της, τιμώντας την περισσότερο από τη Θεά
Αφροδίτη.
Η Αφροδίτη όταν αντιλήφθηκε τι ακριβώς συνέβαινε, αποφάσισε να ζητήσει την παρέμβαση του γιου της Ερωτα, ο οποίος ανέλαβε να δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών ώστε να μην επιθυμούν την Ψυχή. Ωστόσο, και ο ίδιος ερωτεύτηκε την Ψυχή, στρέφοντας κατά λάθος το βέλος του κατά του εαυτού του.
Τα χρόνια περνούσαν και οι γονείς της Ψυχής ήταν σαφώς προβληματισμένοι από την έλλειψη μνηστήρων, οπότε αποφάσισαν να στείλουν να πάρουν χρησμό, υποπτευόμενοι ότι κάποιος θεός έχει αναμειχθεί. Στους Δελφούς λοιπόν, ο Απόλλων, υπό την καθοδήγηση του θεού Ερωτα έδωσε χρησμό:
«Η Ψυχή δεν προορίζεται για γυναίκα κανενός θνητού. Ο άντρας της την περιμένει στην κορυφή ενός βουνού, και είναι ένα αποκρουστικό τέρας, που κανείς, ούτε θνητός ούτε αθάνατος, δεν μπορεί να του αντισταθεί». Αν και όλοι έπεσαν σε βαθιά θλίψη, αποφάσισαν να εκπληρώσουν το χρησμό ετοιμάζοντας λαμπρό γάμο με το “τέρας” του βουνού.
Ο γάμος έγινε αλλά η Ψυχή δεν μπορούσε να δει το σύζυγό της, ο οποίος εμφανιζόταν μόνο τα βράδια σε εκείνη και πάντα μέσα στο σκοτάδι. Ήταν ωστόσο τόσο τρυφερός και καλόκαρδος που η Ψυχή κατάλαβε ότι δεν μπορεί να είναι ένα αποκρουστικό τέρας, αλλά ο άντρας που επιθυμούσε σε όλη της τη ζωή.
Περνούσε υπέροχα μαζί του αλλά προβληματιζόταν γιατί δεν τον είχε δει ποτέ. Όταν κάποια στιγμή αποφάσισε να πάει στο πατρικό της, οι αδερφές της ζήλεψαν για την καλή της τύχη και την έπεισαν ότι για να μη θέλει να της φανερωθεί όχι μόνο θα είναι ένα τέρας, αλλά θα θέλει να τη σκοτώσει κιόλας. Ετσι λοιπόν της πρότειναν να τον σκοτώσει εκείνη πρώτη.
Η Ψυχή γύρισε στο παλάτι, και ξάπλωσε με το μυστηριώδη σύζυγό της. Όταν εκείνος αποκοιμήθηκε, η ψυχή πήρε ένα λυχνάρι και ένα μαχαίρι και αποφάσισε να τον σκοτώσει. Εγειρε από πάνω του και καθώς φώτισε το πρόσωπο του με το λυχνάρι, είδε προς μεγάλη της έκπληξη τον πανέμορφο Θεό Ερωτα.
Η Ψυχή τα έχασε, το λυχνάρι έγειρε στο πλάι και καυτό λάδι χύθηκε πάνω στον Ερωτα. Ο Ερωτας ξύπνησε από τον πόνο και πέταξε μακριά, λέγοντας της πως η καχυποψία της σκότωσε την αγάπη τους και ότι δεν θα μπορούσαν να είναι μαζί πια, αφού αυτή – μια θνητή – είδε το πρόσωπο ενός αθάνατου.
Μετανιωμένη η Ψυχή άρχισε να αναζητά τον Ερωτα παντού, χωρίς αποτέλεσμα. Κάποια στιγμή μετά από πολλή περιπλάνηση έφτασε σε ναό της θεάς Δήμητρας, η οποία τη συμβούλεψε να παρακαλέσει την Αφροδίτη να την αφήσει να δει το γιο της.
Η Αφροδίτη είχε φυλακίσει τον Ερωτα μέχρι να ξεχάσει την Ψυχή και να επουλωθεί η πληγή από το καυτό λάδι. Ακουσε όμως από τις ικεσίες της Ψυχής και της απάντησε ότι για να δει τον αγαπημένο της, θα έπρεπε πρώτα να περάσει τρεις δοκιμασίες.
Οι δοκιμασίες ήταν δύσκολες, αλλά η Ψυχή κατόρθωσε να πραγματοποιήσει τις δυο πρώτες με επιτυχία. Ωστόσο η τελευταία δοκιμασία απαιτούσε να κατέβει στον Άδη και να φέρει το κουτί της Περσεφόνης στην Αφροδίτη. Το κουτί αυτό περιείχε το μαγικό ελιξήριο της ομορφιάς και η Ψυχή απαγορευόταν να το ανοίξει.
Η Ψυχή πήρε το κουτί αλλά δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να το ανοίξει για να πάρει λίγο φάρμακο ομορφιάς για τον εαυτό της. Ωστόσο στο κουτί η Περσεφόνη δεν είχε βάλει κανένα μαγικό φίλτρο που θα μπορούσε να την κάνει πιο όμορφη, αλλά τον Μορφέα, που την έριξε σε βαθύ ύπνο.
Οταν ο Ερωτας έμαθε τι έπαθε η αγαπημένη του, δραπέτευσε από το παλάτι της Αφροδίτης, πέταξε στον Ολυμπο και παρακάλεσε τον Δία να σώσει την Ψυχή. Ο Δίας συγκινημένος από την αγάπη του θεού Ερωτα, την έκανε αθάνατη, επιτρέποντας στον Ερωτα να ενωθεί μαζί της για πάντα.
Η Αφροδίτη όταν αντιλήφθηκε τι ακριβώς συνέβαινε, αποφάσισε να ζητήσει την παρέμβαση του γιου της Ερωτα, ο οποίος ανέλαβε να δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών ώστε να μην επιθυμούν την Ψυχή. Ωστόσο, και ο ίδιος ερωτεύτηκε την Ψυχή, στρέφοντας κατά λάθος το βέλος του κατά του εαυτού του.
Τα χρόνια περνούσαν και οι γονείς της Ψυχής ήταν σαφώς προβληματισμένοι από την έλλειψη μνηστήρων, οπότε αποφάσισαν να στείλουν να πάρουν χρησμό, υποπτευόμενοι ότι κάποιος θεός έχει αναμειχθεί. Στους Δελφούς λοιπόν, ο Απόλλων, υπό την καθοδήγηση του θεού Ερωτα έδωσε χρησμό:
«Η Ψυχή δεν προορίζεται για γυναίκα κανενός θνητού. Ο άντρας της την περιμένει στην κορυφή ενός βουνού, και είναι ένα αποκρουστικό τέρας, που κανείς, ούτε θνητός ούτε αθάνατος, δεν μπορεί να του αντισταθεί». Αν και όλοι έπεσαν σε βαθιά θλίψη, αποφάσισαν να εκπληρώσουν το χρησμό ετοιμάζοντας λαμπρό γάμο με το “τέρας” του βουνού.
Ο γάμος έγινε αλλά η Ψυχή δεν μπορούσε να δει το σύζυγό της, ο οποίος εμφανιζόταν μόνο τα βράδια σε εκείνη και πάντα μέσα στο σκοτάδι. Ήταν ωστόσο τόσο τρυφερός και καλόκαρδος που η Ψυχή κατάλαβε ότι δεν μπορεί να είναι ένα αποκρουστικό τέρας, αλλά ο άντρας που επιθυμούσε σε όλη της τη ζωή.
Περνούσε υπέροχα μαζί του αλλά προβληματιζόταν γιατί δεν τον είχε δει ποτέ. Όταν κάποια στιγμή αποφάσισε να πάει στο πατρικό της, οι αδερφές της ζήλεψαν για την καλή της τύχη και την έπεισαν ότι για να μη θέλει να της φανερωθεί όχι μόνο θα είναι ένα τέρας, αλλά θα θέλει να τη σκοτώσει κιόλας. Ετσι λοιπόν της πρότειναν να τον σκοτώσει εκείνη πρώτη.
Η Ψυχή γύρισε στο παλάτι, και ξάπλωσε με το μυστηριώδη σύζυγό της. Όταν εκείνος αποκοιμήθηκε, η ψυχή πήρε ένα λυχνάρι και ένα μαχαίρι και αποφάσισε να τον σκοτώσει. Εγειρε από πάνω του και καθώς φώτισε το πρόσωπο του με το λυχνάρι, είδε προς μεγάλη της έκπληξη τον πανέμορφο Θεό Ερωτα.
Η Ψυχή τα έχασε, το λυχνάρι έγειρε στο πλάι και καυτό λάδι χύθηκε πάνω στον Ερωτα. Ο Ερωτας ξύπνησε από τον πόνο και πέταξε μακριά, λέγοντας της πως η καχυποψία της σκότωσε την αγάπη τους και ότι δεν θα μπορούσαν να είναι μαζί πια, αφού αυτή – μια θνητή – είδε το πρόσωπο ενός αθάνατου.
Μετανιωμένη η Ψυχή άρχισε να αναζητά τον Ερωτα παντού, χωρίς αποτέλεσμα. Κάποια στιγμή μετά από πολλή περιπλάνηση έφτασε σε ναό της θεάς Δήμητρας, η οποία τη συμβούλεψε να παρακαλέσει την Αφροδίτη να την αφήσει να δει το γιο της.
Η Αφροδίτη είχε φυλακίσει τον Ερωτα μέχρι να ξεχάσει την Ψυχή και να επουλωθεί η πληγή από το καυτό λάδι. Ακουσε όμως από τις ικεσίες της Ψυχής και της απάντησε ότι για να δει τον αγαπημένο της, θα έπρεπε πρώτα να περάσει τρεις δοκιμασίες.
Οι δοκιμασίες ήταν δύσκολες, αλλά η Ψυχή κατόρθωσε να πραγματοποιήσει τις δυο πρώτες με επιτυχία. Ωστόσο η τελευταία δοκιμασία απαιτούσε να κατέβει στον Άδη και να φέρει το κουτί της Περσεφόνης στην Αφροδίτη. Το κουτί αυτό περιείχε το μαγικό ελιξήριο της ομορφιάς και η Ψυχή απαγορευόταν να το ανοίξει.
Η Ψυχή πήρε το κουτί αλλά δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να το ανοίξει για να πάρει λίγο φάρμακο ομορφιάς για τον εαυτό της. Ωστόσο στο κουτί η Περσεφόνη δεν είχε βάλει κανένα μαγικό φίλτρο που θα μπορούσε να την κάνει πιο όμορφη, αλλά τον Μορφέα, που την έριξε σε βαθύ ύπνο.
Οταν ο Ερωτας έμαθε τι έπαθε η αγαπημένη του, δραπέτευσε από το παλάτι της Αφροδίτης, πέταξε στον Ολυμπο και παρακάλεσε τον Δία να σώσει την Ψυχή. Ο Δίας συγκινημένος από την αγάπη του θεού Ερωτα, την έκανε αθάνατη, επιτρέποντας στον Ερωτα να ενωθεί μαζί της για πάντα.
00:00
00:00
Όποιος τον Ερωτα θεό πανίσχυρο μέσ' σ' όλα
κι ανώτερο δεν τον θαρρεί και τ ουρανού ακόμα,
είτ' έχει πέτρινη καρδιά, ή τ΄ όμορφο δεν νιώθει
που δώρο απ' τους αθάνατους στον άνθρωπο εδόθη
(Εύριπ. Άπόσπ. τραγ. «Αύγη»)
Και τα δημοτικά μας άσματα:
κι ανώτερο δεν τον θαρρεί και τ ουρανού ακόμα,
είτ' έχει πέτρινη καρδιά, ή τ΄ όμορφο δεν νιώθει
που δώρο απ' τους αθάνατους στον άνθρωπο εδόθη
(Εύριπ. Άπόσπ. τραγ. «Αύγη»)
Και τα δημοτικά μας άσματα:
00:00
00:00
Δεν ειναι πόνος να πονεί, πόνος να θανατώνει
σαν την αγάπη την κρυφή, που δεν ξεφανερώνει.
Πρόβαλε, φέξη τ' ουρανού και στέρηση του κόσμου
το νου μου και το λογισμό οπού μου πήρες, δώσ' μου.
Θαρρώ πεινώ, μα γω δειψώ, μα δε δειψώ, νυστάζω,
μα δε νυστάζω, ξαγρυπνώ για σε κι αναστενάζω...
σαν την αγάπη την κρυφή, που δεν ξεφανερώνει.
Πρόβαλε, φέξη τ' ουρανού και στέρηση του κόσμου
το νου μου και το λογισμό οπού μου πήρες, δώσ' μου.
Θαρρώ πεινώ, μα γω δειψώ, μα δε δειψώ, νυστάζω,
μα δε νυστάζω, ξαγρυπνώ για σε κι αναστενάζω...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου